پوپ‌لوژی | رمزگشایی زبان خاموش سگ‌ها و گربه‌ها در دنیای مدفوع

🖌️ هرگونه کپی، بازنشر یا استفاده تجاری از مطالب، بدون دریافت مجوز کتبی از صاحب اثر (laleh.pet) پیگرد قانونی دارد.

پوپ‌لوژی | رمزگشایی زبان خاموش سگ‌ها و گربه‌ها در دنیای مدفوع

شاید برای ما انسان‌ها «چندش‌آور» باشد، اما برای سگ‌ها دنیای مدفوع یک کتاب قطور پر از اطلاعات است. به بیان دیگر، آن بوی متعفنی که برای ما غیرقابل تحمل است، برای یک سگ می‌تواند یک «خبرنامه زیستی» باشد؛ پر از داده‌های ارزشمند درباره رژیم غذایی، وضعیت سلامتی و حتی جایگاه اجتماعی حیوان دیگر.

اگر روزی در پارک سگی را دیدید که در مدفوع حیوان دیگری غلت می‌زند، یا یک روز که به خانه برگشته‌اید، سگ دلبندتان را در حال خوردن مدفوعش دیدید، غافلگیر نشوید! پژوهش‌ها نشان داده‌اند که این رفتار نه صرفاً یک «عادت بد» بلکه بخشی از میراث تکاملی سگ‌هاست؛ رفتاری که می‌تواند ریشه در بقا، شکارچی‌گری و حتی بهداشت گروهی داشته باشد (McKeown et al., 2017).

در این جستار، انواع این مدل‌های رفتاری که ما به آن «پوپ‌لوژی» می‌گوییم، معرفی می‌شود، سپس عوامل و منشأ رفتار و در پایان توصیه‌های تربیتی و مراقبتی برای پیشگیری و برخورد با آن ارائه می‌شود:

الف- انواع مدل‌های رفتاری

۱-مدفوع‌خواری یا Coprophagy

«کوپروفاژی»، در ادبیات دامپزشکی به رفتارِ خوردن مدفوع ـ چه مدفوع خود حیوان و چه حیوان دیگر ـ گفته می‌شود. مدفوع‌خواری، به دلیل پیامدهای بالینی و سلامتی که به دنبال دارد، باید به‌صورت جدی و با الویت بیشتری نسبت به سایر مدل‌های رفتاری، مورد توجه قرار بگیرد.

۲-بوکردن مدفوع یا Fecal Sniffing

سگ‌ها و گربه‌ها اغلب مدفوع یکدیگر یا حیوانات دیگر را بو می‌کنند. این رفتار بخشی از «ارتباط شیمیایی» است و اطلاعاتی درباره جنسیت، وضعیت تولیدمثلی، وضعیت سلامت یا حتی جایگاه اجتماعی حیوان مقابل، به دست می‌دهد.

۳-غلت‌زدن روی مدفوع یا بوها (Scent Rolling): در این حالت حیوان بدن خود را به‌ویژه سر و گردن را روی مدفوع یا ماده‌ی بدبو می‌مالد. پژوهش‌ها روی گرگ‌ها و کایوت‌ها نشان داده‌اند که این رفتار می‌تواند کارکردهایی مانند استتار بو یا انتقال اطلاعات به گله داشته باشد.

۴-نشانه‌گذاری یا Scent-Marking

رفتاری که در آن سگ‌ها و گربه‌ها با استفاده از ادرار یا مدفوع، قلمرو خود را مشخص می‌کنند. این رفتار در بسیاری از گونه‌های پستانداران مشاهده می‌شود و ممکن است شامل بو کردن مدفوع دیگران نیز باشد. در برخی گونه‌ها، مدفوع به‌طور عمدی و به دفعات، در جای مشخصی رها می‌شود(Middening ) ، تا نقش «علامت‌گذاری قلمرو» داشته باشد. در گربه‌ها، پوشاندن یا نپوشاندن مدفوع در جعبه خاک می‌تواند بخشی از این الگو باشد.

هرچند این رفتارها همگی حول محور مدفوع هستند، اما از نظر کارکرد زیستی، پیامدهای رفتاری و ملاحظات مدیریتی، کاملاً متفاوت‌اند. تمرکز اصلی این مقاله بر کوپروفاژی در سگ‌ها و گربه‌ها است، اما به رفتارهای مرتبط نیز پرداخته خواهد شد.

ب- عوامل و منشأ رفتار

ب-۱) مدفوع‌خواری در سگها و گربه‌ها

مدفوع‌خواری در سگ‌ها و به‌ندرت در گربه‌ها مشاهده می‌شود. پژوهش‌ها نشان می‌دهند که این رفتار چندعاملی (Multifactorial) است و می‌تواند ریشه در غریزه و زیست‌شناسی تکاملی، فیزیولوژی گوارشی، نیازهای تغذیه‌ای و عوامل رفتاری ـ محیطی داشته باشد.

۱. علل تکاملی (Evolutionary Explanations)

• بهداشت لانه: اغلب سگهای ماده، هفته‌های نخست پس از زایمان، مدفوع توله‌های خود را می‌خورند. این کار دو فایده اساسی دارد: تمیز ماندن لانه و کاهش احتمال جلب شکارچیان به دلیل بو (Beaver, 2009).

• بقای گروهی: خوردن مدفوع می‌تواند راهی برای کاهش بار انگل‌ها در قلمروی زندگی گله باشد، چون مدفوع تازه معمولاً کمتر آلوده به انگل‌های مقاوم است (Hart et al., 2018).

۲. علل تغذیه‌ای و متابولیک (Nutritional & Metabolic Causes)

• کمبود آنزیم‌های گوارشی: وقتی بخشی از مواد غذایی هضم نمی‌شوند، مدفوع برای حیوان «بو و مزه غذای ناقص‌هضم‌شده» را دارد. این مسئله در حیواناتی با بیماری پانکراس (Exocrine Pancreatic Insufficiency) شایع‌تر است.

• کمبود ویتامین‌ها و مواد معدنی: کمبود ویتامین‌های گروه B، روی (Zinc) یا آهن می‌تواند یکی از دلایل احتمالی باشد.

• رژیم غذایی باکیفیت پایین: غذاهای دارای فیبر نامحلول زیاد یا پروتئین غیرقابل‌هضم می‌توانند منجر به باقی ماندن مواد جذاب در مدفوع شوند.

۳. علل رفتاری (Behavioral Causes)

• جلب توجه: بسیاری از سگ‌ها یاد می‌گیرند که خوردن مدفوع، واکنش شدید صاحب را برمی‌انگیزد. بنابراین سگ به ترکیبی از یک الگوی شرطی می‌رسد:

«زور بزنم + مدفوع کنم + بخورم = جلب توجه / ارضای کنجکاوی»

• استرس و اضطراب: در شرایط استرس‌زا یا محیط‌های شلوغ (مثل پانسیون‌ها یا پناهگاه‌ها)، رفتارهای کلیشه‌ای (Stereotypies) از جمله مدفوع‌خواری بیشتر دیده می‌شود. در همین راستا، مطالعات رفتارشناسی حیوانات نشان می‌دهد که یکی از دلایل بروز کوپروفاژی در سگ‌ها، استرس و ترس از تنبیه، پس از دفع است. در چنین شرایطی، حیوان ارتباطی نادرست میان وجود مدفوع و مجازات صاحب برقرار می‌کند و برای اجتناب از تجربه‌ی تنبیه، مدفوع خود را می‌خورد یا آن را پنهان می‌سازد. این پدیده در رفتارشناسی به عنوان یک رفتار اجتنابی (avoidance behavior) معرفی شده است (Landsberg, Hunthausen, & Ackerman, 2012). همچنین انجمن کِنل آمریکا (AKC) درباره‌ی علل کوپروفاژی تأکید می‌کند که «fear of punishment» یا همان ترس از تنبیه، یکی از انگیزه‌های رایج برای خوردن مدفوع در سگ‌ها محسوب می‌شود

• کنجکاوی در توله‌ها: توله‌سگ‌ها برای شناخت محیط و تقلید از مادر، ممکن است مدفوع بخورند. اغلب با افزایش سن این رفتار کاهش می‌یابد.

• بی‌حوصلگی: سگ‌هایی که به اندازه کافی تحریک ذهنی و فیزیکی ندارند، ممکن است برای سرگرمی یا خودتحریکی به خوردن مدفوع روی بیاورند.

۴. علل پزشکی (Medical Causes)

• انگل‌های روده‌ای: وجود انگل می‌تواند باعث افزایش گرسنگی یا تغییر در جذب مواد غذایی شود.

• بیماری‌های گوارشی: التهاب روده (IBD)، پانکراتیت، یا اختلالات سوءجذب می‌توانند نقش داشته باشند.

• دیابت یا سندروم کوشینگ: این بیماری‌ها باعث افزایش اشتها (Polyphagia) می‌شوند و حیوان ممکن است به منابع غیرمعمول غذا روی بیاورد.

در گربه‌ها این رفتار به‌مراتب کمتر دیده می‌شود، اما می‌تواند به دلایل خاصی بروز کند:

• کمبودهای تغذیه‌ای (مثلاً کمبود ویتامین B).

• استرس یا اضطراب محیطی.

• کنجکاوی در بچه‌گربه‌ها.

برخلاف سگ‌ها، گربه‌ها معمولاً تمیزکننده‌های وسواسی هستند و ترجیح می‌دهند مدفوع خود را پنهان کنند، نه اینکه بخورند!

به طور خلاصه، Coprophagy همیشه یک «اختلال رفتاری ساده» نیست، بلکه می‌تواند علامت مشکلات تغذیه‌ای، متابولیک یا محیطی باشد. تشخیص علت دقیق نیازمند ترکیب بررسی پزشکی، رژیم غذایی و شرایط رفتاری حیوان است.

ب-۲) بو کردن مدفوع

بو کردن مدفوع، بر خلاف مدفوع‌خواری، در اغلب موارد نه تنها یک رفتار طبیعی بلکه حتی ضروری در سگ‌ها و گربه‌ها محسوب می‌شود. این رفتار بخشی از ارتباط شیمیایی (Chemical Communication) است و اطلاعاتی حیاتی درباره محیط و دیگر حیوانات در اختیار آن‌ها قرار می‌دهد.

• تشخیص هویت فردی (Individual Identification): مدفوع حاوی ترکیبات شیمیایی متعددی است (مانند اسیدهای چرب فرّار و متابولیت‌های هورمونی) که می‌تواند به حیوان نشان دهد صاحب مدفوع، چه کسی است.

• وضعیت تولیدمثلی (Reproductive Status): سگ‌ها می‌توانند از طریق مدفوع یا ادرار، چرخه فحلی (Estrus Cycle) حیوان ماده را تشخیص دهند.

• وضعیت سلامت (Health Status): تغییرات در میکروبیوم روده یا بوی ناشی از بیماری‌ها می‌تواند برای حیوان دیگر قابل شناسایی باشد.

• اطلاعات اجتماعی (Social Information): جایگاه اجتماعی و قلمرویی یک حیوان نیز می‌تواند در بوی مدفوعش بازتاب پیدا کند.

به طور کلی، سگ‌ها، بیشتر از گربه‌ها به بو کردن مدفوع علاقه‌مندند. در سگ‌ها، این رفتار اغلب در فضاهای باز (مانند پارک) دیده می‌شود و نوعی «خواندن روزنامه صبح» برای آن‌ها محسوب می‌شود.گربه‌ها، کمتر به بو کردن مدفوع دیگران می‌پردازند، ولی در محیط‌هایی که چندگربه‌ باهم زندگی می‌کنند (Multi-cat households) این رفتار می‌تواند نشانگر بررسی وضعیت رقبا یا اعضای دیگر باشد.

• رفتار اکتشافی (Exploratory Behavior): توله‌سگ‌ها و بچه‌گربه‌ها از طریق بو کردن مدفوع به شناخت محیط و دیگر حیوانات می‌پردازند.

• آموزش اجتماعی (Social Learning): سگ‌های جوان ممکن است با مشاهده رفتار سگ‌های بالغ، به اهمیت بررسی مدفوع پی ببرند.

• کنترل قلمرو (Territorial Monitoring): سگ‌ها معمولاً با بو کردن مدفوع در یک محل، متوجه حضور رقیب یا حیوان غریبه می‌شوند و متعاقباً ممکن است با ادرار یا مدفوع خود آن نقطه را نشانه‌گذاری کنند.

• این رفتار به‌طور کلی طبیعی و بی‌ضرر است و نباید با مدفوع‌خواری اشتباه گرفته شود.

• نگرانی اصلی، تماس طولانی یا مستقیم با مدفوع آلوده به انگل یا باکتری است. بنابراین:

• در پارک‌ها یا محیط‌های عمومی بهتر است دسترسی حیوان به مدفوع دیگران محدود شود.

• واکسیناسیون و درمان ضدانگل (Deworming) منظم حیوان خانگی می‌تواند خطر را کاهش دهد.

به طور خلاصه، Fecal Sniffing برای حیوانات همان نقشی را دارد که شبکه‌های اجتماعی یا اخبار برای انسان‌ها ایفا می‌کند: یک ابزار برای کسب اطلاعات تازه، ارزیابی شرایط دیگران و تصمیم‌گیری در تعاملات اجتماعی

ب-۳) غلتیدن در مدفوع |  Scent Rolling

غلتیدن روی مدفوع یا روی هر ماده بدبو (مانند لاشه، ماهی گندیده یا زباله) یکی از رفتارهای رایج در سگ‌ها و نیز در خویشاوندان وحشی آن‌ها مانند گرگ‌ها، شغال‌ها و کایوت‌هاست. این رفتار در ادبیات علمی به نام Scent Rolling شناخته می‌شود.

پژوهشگران تاکنون چند کارکرد احتمالی برای این رفتار مطرح کرده‌اند:

• استتار بو (Olfactory Camouflage): با غلتیدن روی مواد بدبو، حیوان بوی طبیعی بدن خود را می‌پوشاند تا در هنگام شکار، طعمه متوجه حضور او نشود (Ryon et al., 2020).

• ارتباط اجتماعی (Social Communication): سگ یا گرگ پس از غلتیدن در یک بو، به گله برمی‌گردد و از طریق بوی بدن خود «اطلاعات محیطی» را به دیگر اعضا منتقل می‌کند. این می‌تواند نوعی «پیام‌رسانی شیمیایی» باشد.

• جست‌وجوی منابع غذایی (Foraging Cue): حیوان با انتقال بوی مدفوع یا لاشه، ممکن است به دیگر اعضای گروه نشان دهد که منبع غذایی در محیط وجود دارد.

این رفتار، در سگ‌های خانگی بیشتر به عنوان یک رفتار «ارثی و غریزی» دیده می‌شود، نه الزاماً کاربردی.

در گربه‌ها کمتر چنین رفتاری دیده می‌شود؛ گربه‌ها به‌طور کلی تمیزترند و تمایل کمتری به تماس با مواد بدبو نشان می‌دهند.

بوی قوی ممکن است برای سگ‌ها به‌نوعی «هیجان‌آور» باشد؛ همان‌طور که برخی سگ‌ها عاشق بو کشیدن جاهای خاص هستند.سگ‌ها ممکن است این رفتار را از طریق مشاهده یا تقلید از دیگر سگ‌ها یاد بگیرند.

برای صاحبان، این رفتار بسیار آزاردهنده است، زیرا حیوان با بوی بد به خانه بازمی‌گردد. با این حال، باید توجه داشت که این یک رفتار طبیعی و غریزی است و حیوان قصد «اذیت کردن» ندارد.

ب-۴) نشانه‌گذاری با مدفوع

رفتاری مانند Middening، که در آن مدفوع در نقاط خاصی رها می‌شود، نشان‌دهنده قلمروسازی و ارتباط غیرمستقیماست. در گربه‌های خانگی، پوشاندن یا نپوشاندن مدفوع در خاک می‌تواند بیانگر سطح استرس، موقعیت اجتماعی یا حتی بیماری باشد (Crowell-Davis, 2008).

ج) راهکارها، توصیه‌ها و مداخلات تربیتی و مراقبتی

آنچه که در این نوشتار گفته شد، نشان می‌دهد که برخورد حیوان خاتگی با مدفوع خود یا حیوان دیگر،  فقط یک مسئله بهداشتی ساده نیستند، بلکه می‌توانند نشانگر مشکلات جدی و پنهان باشند:

می‌تواند خطرات بالینی به دنبال داشته باشد:

• انتقال انگل‌های روده‌ای

• افزایش خطر عفونت‌های باکتریایی

• مشکلات گوارشی ثانویه.

ممکن است پیامدهای رفتاری منفی در پی داشته باشد:

• شرطی‌شدن منفی در ارتباط با واکنش صاحب.

پی‌پی میکنم+میخورم= تو خونه تنهام نمیذاره

هر جا دلم خواست پی‌پی میکنم+عصبانی میشه= توجهشو جلب می‌کنم

• افزایش استرس و اضطراب در محیط‌های محدود یا پر ازدحام.

• در گربه‌ها، بی‌میلی به استفاده از جعبه خاک در صورت آلودگی مکرر.

بنابراین توصیه می‌شود با مداخله به جا و مدیریت حساب شده، اینگونه رفتارها کنترل و اصلاح شود:

🍗🥦مداخلات تغذیه‌ای

• استفاده از رژیم غذایی با هضم بالا و مکمل‌های آنزیمی برای کاهش باقیمانده‌های هضم‌نشده در مدفوع.

• افزودن فیبر به غذا برای بهبود سیستم گوارش  و هضم آسان‌تر.

• بررسی و اصلاح کمبودهای تغذیه‌ای (به‌ویژه ویتامین‌های گروه B).

💩 🧹 مدیریت محیطی

• جمع‌آوری سریع مدفوع از محیط، به‌ویژه در حیاط و پارک. ضدعفونی و زدودن بو از محیط.

• فراهم‌کردن اسباب‌بازی‌های سرگرم کننده برای کاهش بی‌حوصلگی.

• آموزش فرمان‌های بازداری مانند «نه»، «ولش کن» و …

🐈🐕 اصلاح رفتاری

• بی‌توجهی کنترل‌شده: اجتناب از واکنش هیجانی که ممکن است رفتار را تقویت کند.

• استفاده از پاداش‌ و تشویقی‌ وقتی که مدفوع را رها میکند، نمیخورد.

• مشاوره با مربی و رفتارشناس در موارد شدید یا مزمن.

👩🏻‍⚕️ 👨🏻‍⚕️درمان‌های بالینی

• معاینه کامل دامپزشکی برای بررسی علل متابولیک یا گوارشی (مانند پانکراتیت مزمن یا سندروم سوءجذب).

• درمان انگل‌های روده‌ای در صورت وجود.

• در برخی موارد نادر، استفاده از داروهای مولتی ویتامین، مکمل‌ها و داروهای ضداضطراب تحت نظر دامپزشک.

هـ) نتیجه‌گیری

آنچه که برای ما تهوع‌آور است، برای سگ و گربه می‌تواند یک زبان ارتباطی و حتی یک ابزار بقا باشد. کوپروفاژی و سایر رفتارهای مرتبط با مدفوع، اگرچه ریشه در تکامل و زیست‌شناسی دارند، اما در زندگی شهری امروز می‌توانند به مشکلات بالینی و رفتاری جدی منجر شوند.

راهکار، نه سرزنش حیوان، بلکه درک علمی منشأ رفتار و مدیریت محیطی، تغذیه‌ای و رفتاری است. شاید لازم باشد از دیدگاه خودمان فاصله بگیریم و جهان را همان‌طور که سگ‌ها و گربه‌ها «بو می‌کشند»، بفهمیم: دنیایی که حتی در یک تکه مدفوع، داستانی پیچیده برای گفتن دارد.

⸻

منابع | References

• American Kennel Club. (n.d.). Why do dogs eat poop? Retrieved August 30, 2025, from https://www.akc.org/expert-advice/behavior/why-dogs-eat-poop

• Beaver, B.V. (2009). Canine Behavior: Insights and Answers. Elsevier.

• Crowell-Davis, S. L. (2008). “Social behavior and communication in cats.” Journal of Feline Medicine and Surgery, 10(6), 544–552.

• Hart, B. L., Hart, L. A., Thigpen, A. P., Willits, N. H. (2018). “The paradox of canine conspecific coprophagy.” Veterinary Medicine and Science, 4(2), 106–114.

• Landsberg, G. M., Hunthausen, W., & Ackerman, L. (2012). Behavior problems of the dog and cat (3rd ed.). Saunders Elsevier.

• McKeown, S., Luescher, A. U., & Stromberg, P. (2017). “Behavioral reasons for coprophagy in dogs.” Applied Animal Behaviour Science.

• Ryon, J., Smith, A. B., & Bekoff, M. (2020). “Scent rolling in canids: functional hypotheses and observational evidence.” Behavioural Processes, 172, 104042.