سلامت دهان و دندان در سگ‌ها و گربه‌ها

🖌️ هرگونه کپی، بازنشر یا استفاده تجاری از مطالب، بدون دریافت مجوز کتبی از صاحب اثر (laleh.pet) پیگرد قانونی دارد.

سلامت دهان و دندان در سگ‌ها و گربه‌ها

سلامت دهان و دندان در سگ‌ها و گربه‌ها نه‌تنها برای زیبایی لبخند حیوان اهمیت دارد، بلکه مستقیماً با کیفیت زندگی و سلامت عمومی آن‌ها در ارتباط است. بر اساس گزارش American Veterinary Dental College (AVDC)، بیش از ۸۰٪ سگ‌ها و ۷۰٪ گربه‌ها تا سن سه سالگی درجاتی از بیماری‌های دندانی و لثه را تجربه می‌کنند. این آمار نشان می‌دهد که مشکل، صرفاً موضوعی جزئی یا زیبایی‌شناختی نیست، بلکه می‌تواند به بیماری‌های جدی‌تری مانند پریودنتیت (Periodontitis)، عفونت‌های سیستمیک و حتی مشکلات قلبی و کلیوی منجر شود.

اصطلاحی که در دامپزشکی زیاد استفاده می‌شود “Dental health is overall health” است؛ یعنی سلامت دندان‌ها معادل سلامت کلی بدن است. به همین دلیل، مراقبت از دهان و دندان حیوان خانگی باید بخشی جدانشدنی از برنامه‌ی نگهداری روزمره باشد.

از سوی دیگر، بسیاری از صاحبان حیوانات خانگی به اشتباه تصور می‌کنند که بوی بد دهان (Halitosis) یا تغییر رنگ دندان‌ها طبیعی است و نیازی به توجه جدی ندارد، در حالی‌که این علائم می‌توانند نخستین نشانه‌های بیماری‌های جدی دهان باشند.

بنابراین، در این مقاله تلاش می‌کنیم تا به صورت علمی اما ساده، تمام جنبه‌های سلامت دهان و دندان سگ و گربه را بررسی کنیم؛ از ساختار و رشد دندان‌ها، تا بیماری‌های شایع، شرایط خاص مانند دندان دیستمپری (Distemper teeth)، و در نهایت روش‌های پیشگیری و درمان.

۱- ساختار و رشد دندان‌ها

برای درک بهتر بیماری‌های دهان و دندان در سگ‌ها و گربه‌ها، ابتدا باید ساختار طبیعی دندان‌ها و روند رشد آن‌ها را بشناسیم.

سگ‌ها در بدو تولد بدون دندان هستند. اولین دندان‌های شیری (deciduous teeth) حدود سه هفتگی ظاهر می‌شوند و تا دو ماهگی تقریباً کامل می‌شوند. تعداد دندان‌های شیری در سگ‌ها ۲۸ عدد است. این دندان‌ها موقتی‌اند و از حدود چهار ماهگی شروع به افتادن می‌کنند.

دندان‌های دائمی (permanent teeth) از سن چهار تا شش ماهگی رویش می‌یابند و تا هشت ماهگی تکمیل می‌شوند. تعداد دندان‌های دائمی در سگ بالغ ۴۲ عدد است:

• I (Incisors): دندان‌های پیشین برای بریدن.

• C (Canines): دندان‌های نیش برای گرفتن و نگه‌داشتن.

• P (Premolars): دندان‌های پیش‌آسیاب برای بریدن و خردکردن.

• M (Molars): دندان‌های آسیاب برای خرد کردن مواد سخت‌تر.

گربه‌ها نیز بدون دندان به دنیا می‌آیند. دندان‌های شیری از دو تا سه هفتگی شروع به رویش می‌کنند و تا هشت هفتگی کامل می‌شوند. تعداد دندان‌های شیری در گربه‌ها ۲۶ عدد است.

دندان‌های دائمی بین چهار تا شش ماهگی رویش پیدا می‌کنند و گربه بالغ دارای ۳۰ دندان دائمی خواهد بود.

تفاوت کلیدی سگ و گربه

• سگ‌ها دندان‌های آسیاب بیشتری دارند که آن‌ها را قادر می‌سازد طیف وسیع‌تری از غذاها را بجوند.

• گربه‌ها، به‌عنوان گوشت‌خواران اجباری (obligate carnivores)، دندان‌هایی تیزتر و تخصصی‌تر برای شکار و بریدن گوشت دارند و توانایی محدودی در خرد کردن مواد گیاهی یا سخت دارند.

۲- اهمیت بالینی و روش‌های پیشگیری

شناخت زمان‌بندی رویش دندان‌ها و تعداد طبیعی آن‌ها، برای تشخیص مشکلاتی مثل retained deciduous teeth(باقی‌ماندن دندان‌های شیری)، malocclusion (نابجایی دندانی)، یا رویش ناقص اهمیت زیادی دارد. این مشکلات در صورت تشخیص دیرهنگام می‌توانند منجر به بیماری‌های لثه و عفونت‌های دهانی شوند.

سلامت دهان و دندان در سگ‌ها و گربه‌ها، مانند انسان‌ها، نیازمند مراقبت مداوم است. رعایت بهداشت روزانه نه‌تنها از تجمع پلاک و جرم جلوگیری می‌کند، بلکه احتمال بروز بیماری‌های دردناک دهان را به‌شدت کاهش می‌دهد.

🪥 اهمیت مسواک‌زدن منظم

حفظ سلامت دهان و دندان سگ و گربه تنها با مراجعه دوره‌ای به دامپزشک امکان‌پذیر نیست. مراقبت خانگی منظمپایه‌ای‌ترین راه برای پیشگیری از بیماری‌های دهان و افزایش طول عمر حیوان است.

بهترین روش برای پیشگیری از تجمع پلاک و جرم، مسواک‌زدن روزانه است. مطالعات متعدد نشان داده‌اند که مسواک‌زدن مداوم، مؤثرترین اقدام پیشگیرانه در برابر بیماری پریودنتال است (Lund & Bohacek, 2018). مسواک‌زدن روزانه می‌تواند تشکیل پلاک را تا ۸۰٪ کاهش دهد (Hale, 2003). اگرچه روزانه بودن ایده‌آل است، اما دو تا سه بار در هفته نیز می‌تواند به شکل مؤثری خطر بیماری‌های لثه را کاهش دهد.

آموزش حیوان به پذیرش مسواک

بسیاری از صاحبان حیوان از سختی مسواک‌زدن شکایت دارند. آموزش باید تدریجی و همراه با تشویق حیوان باشد:

• ابتدا اجازه دهید حیوان به بو و مزه خمیر دندان مخصوص حیوانات عادت کند.

• سپس به آرامی انگشت یا مسواک انگشتی را روی لثه‌ها بکشید.

• در نهایت، از مسواک‌های نرم مخصوص سگ و گربه استفاده کنید.

تأکید مهم: استفاده از خمیر دندان انسانی به دلیل وجود فلوراید (fluoride) یا زایلیتول (xylitol) بسیار خطرناک است و می‌تواند منجر به مسمومیت شود.

🪥 استفاده از خمیر دندان و محصولات مناسب حیوانات

• هرگز نباید از خمیر دندان انسانی استفاده شود، چون ترکیباتی مثل فلوراید یا زایلیتول برای حیوانات سمیهستند.

• خمیر دندان‌های مخصوص حیوانات معمولاً دارای آنزیم‌هایی هستند که به شکستن پلاک کمک می‌کنند.

🫘 نقش تغذیه

برخی محصولات غذایی نقش کمکی در پیشگیری دارند:

• غذاهای خشک (dry kibble): جویدن دانه‌های خشک می‌تواند به کاهش تشکیل پلاک کمک کند، به‌ویژه اگر طراحی شده باشند که بافت دندان را مکانیکی تمیز کنند (dental kibbles).

• تشویقی‌های دندانی (dental chews): انجمن بین‌المللی سلامت دهان حیوانات (VOHC) فهرستی از محصولاتی دارد که اثربخشی آن‌ها در کاهش پلاک و جرم تأیید شده است. بهترین نوع تشویقی‌های جویدنی، از نظر سختی و میزان دانسیته، آن دسته از خوراکیها هستند که با دست خودتان قابل شکستن هستند.

🦴 جایگزین‌ها

• اسباب‌بازی‌های جویدنی (chew toys) و ایمن می‌توانند مکمل بهداشت دهان باشند.

• با این حال، استخوان‌های طبیعی سخت ممکن است خطر شکستگی دندان را افزایش دهند؛ بنابراین توصیه می‌شود فقط از محصولات طراحی‌شده برای سلامت دندان استفاده شود.

اما باید توجه داشت که هیچ‌یک از این روش‌ها (اسباب‌بازی دنتال، تشویقی‌های دنتال، غذای خشک، دهانشویه‌های افزودنی به آب و …) نمی‌توانند جایگزین قطعی برای مسواک زدن باشند.

📌 در مجموع، بهداشت روزانه دهان باید به‌عنوان بخشی از مراقبت روتین خانگی در نظر گرفته شود، نه یک اقدام لوکس یا اختیاری.

۳- بیماری‌های رایج دندان در سگ و گربه

بیماری‌های دهان در حیوانات خانگی طیفی گسترده دارند؛ از التهاب ساده لثه تا تخریب شدید بافت استخوانی. شناخت این بیماری‌ها برای پیشگیری، تشخیص به‌موقع و درمان ضروری است.

ژنژیویت (Gingivitis)

• تعریف: التهاب لثه که معمولاً به دلیل تجمع پلاک و جرم ایجاد می‌شود.

• علائم: قرمزی، تورم لثه، بوی بد دهان.

• قابلیت برگشت: در مراحل اولیه با جرم‌گیری و رعایت بهداشت دهان به‌طور کامل قابل درمان است.

بیماری پریودنتال (Periodontal Disease)

• تعریف: پیشرفت ژنژیویت به بافت‌های عمقی‌تر (لیگامان و استخوان فک).

• عوارض: لق‌شدن یا از دست رفتن دندان، درد مزمن، عفونت.

• شیوع: شایع‌ترین بیماری مزمن در سگ‌ها؛ مطالعات نشان می‌دهند که در حدود ۸۵٪ سگ‌های بالغ درجاتی از این بیماری را دارند (Lund et al., Journal of the American Veterinary Medical Association).

شکستگی دندان (Tooth Fractures)

شکستگس به‌ویژه در دندان‌های نیش و آسیای بزرگ، اغلب ناشی از جویدن اجسام سخت (استخوان، سنگ، اسباب‌بازی نامناسب) است. شکستگی همراه با بازشدن پالپ می‌تواند منجر به عفونت شدید و آبسه شود.

دندان‌های شیری باقی‌مانده (Retained Deciduous Teeth)

این عارضه، بیشتر در سگ‌های نژاد کوچک دیده می‌شود و می‌تواند منجر به ازدحام دندانی، تغییر جهت رشد دندان دائمی و افزایش تجمع جرم شود.

درمان: کشیدن دندان شیری تحت بیهوشی.

جذب دندانی در گربه‌ها (Feline Tooth Resorption)

• بیماری شایع در گربه‌ها، با شیوع حدود ۳۰–۶۰٪ در گربه‌های بالغ (Ingham et al., Journal of Feline Medicine and Surgery).

مشخصه این بیماری، تخریب تدریجی بافت سخت دندان است که با علائم درد هنگام غذا خوردن، افتادن غذا از دهان و کاهش اشتها همراه است.

درمان قطعی معمولاً کشیدن دندان است.

بیماری‌های خاص (Specific Diseases)

• دندان دیستمپری (Distemper teeth): در سگ‌های مبتلا به Canine Distemper Virus، اختلال در تکامل مینا (enamel hypoplasia) رخ می‌دهد که منجر به دندان‌های زرد، شکننده و مستعد پوسیدگی می‌شود (Greene & Appel, 2013).

• Malocclusion (ناهماهنگی دندانی): در برخی نژادها دیده می‌شود و می‌تواند باعث زخم لثه یا زبان شود.

• Abscessed teeth (آبسه دندانی): معمولاً ریشه عفونی، منجر به تورم صورت یا فیستول دهانی می‌شود.

۴- تشخیص و معاینه دوره‌ای

سلامت دهان و دندان حیوانات خانگی نیازمند پیگیری منظم و معاینات دوره‌ای است. بسیاری از بیماری‌های دندانی در مراحل اولیه بدون علامت آشکار هستند و تنها توسط دامپزشک قابل شناسایی‌اند.

📌نقش دامپزشک در معاینه دهان

دامپزشکان در هر ویزیت دوره‌ای، وضعیت لثه‌ها (gingiva)، دندان‌ها، بوی دهان (halitosis) و وجود هرگونه التهاب یا جرم را بررسی می‌کنند. این معاینات معمولاً شامل درجه‌بندی بیماری پریودنتال (periodontal disease staging) است که شدت آسیب بافتی را مشخص می‌سازد. معاینه حرفه‌ای همچنین امکان تشخیص زودهنگام مشکلاتی مانند شکستگی دندان، لق شدن یا ضایعات جذبی را فراهم می‌کند.

📌رادیوگرافی دندانی در حیوانات

بخش زیادی از آسیب‌های دندانی در زیر خط لثه (subgingival) رخ می‌دهد و با چشم غیرمسلح قابل مشاهده نیست. رادیوگرافی دندانی (dental radiography) ابزاری کلیدی در تشخیص این ضایعات است. مطالعات نشان داده‌اند که بیش از ۴۰٪ از ضایعات دندانی در سگ و گربه تنها با رادیوگرافی آشکار می‌شوند (Verstraete, 2012). این روش به‌ویژه برای شناسایی آبسه‌های ریشه، بیماری پریودنتال زیرسطحی و resorptive lesions در گربه‌ها اهمیت دارد.

رادیوگرافی دندانی در حیوانات الزاما با بیهوشی انجام می‌شود.

📌علائم هشداردهنده برای مراجعه فوری

صاحبان حیوان باید نسبت به برخی نشانه‌ها حساس باشند، چرا که می‌توانند علامت بیماری‌های جدی دهان باشند:

• بوی بد دهان

• مشکل در جویدن یا افتادن غذا از دهان

• خونریزی لثه یا وجود چرک

• لق شدن یا افتادن دندان

• تورم اطراف دهان یا صورت

• تغییر ناگهانی در اشتها یا بی‌میلی به غذاهای سفت

در صورت مشاهده این علائم، مراجعه فوری به دامپزشک ضروری است تا از پیشرفت بیماری جلوگیری شود.

۵- درمان‌های دامپزشکی

زمانی که بیماری‌های دهان و دندان در سگ‌ها و گربه‌ها شناسایی شوند، اغلب نیاز به مداخلات تخصصی دامپزشکی وجود دارد. این درمان‌ها بسته به شدت بیماری، از جرم‌گیری ساده تا جراحی‌های پیچیده متغیر هستند.

📌جرم‌گیری و پولیش

رایج‌ترین اقدام درمانی، جرم‌گیری و پولیش دندانی تحت بیهوشی است. در این روش، پلاک و جرم از سطح دندان و زیر لثه برداشته می‌شود. سپس سطح دندان‌ها صیقل داده می‌شود تا از تجمع مجدد پلاک جلوگیری شود. مطالعات نشان داده‌اند که تمیز کردن حرفه‌ای می‌تواند روند بیماری پریودنتال را متوقف کرده و کیفیت زندگی حیوان را بهبود دهد (Harvey, 2015).

📌درمان بیماری پریودنتال

در مراحل پیشرفته‌تر بیماری لثه، نیاز به جراحی وجود دارد:

• کورتاژ و جرم‌گیری عمقی (subgingival curettage) برای حذف بافت آلوده

• جراحی فلپ لثه (gingival flap surgery) جهت دسترسی به ضایعات زیرسطحی

• استفاده از آنتی‌بیوتیک‌های موضعی یا سیستمیک در موارد شدید عفونت

📌کشیدن دندان

اگر دندانی دچار شکستگی یا عفونت مزمن ریشه و غیرقابل‌درمان شود، کشیدن دندان تنها راه‌حل خواهد بود. گربه‌ها به‌طور ویژه مستعد ضایعات جذبی هستند که در بسیاری از موارد نیازمند کشیدن دندان می‌باشند.

📌درمان‌های پیشرفته‌تر

در برخی مراکز تخصصی، درمان‌های مشابه دندان‌پزشکی انسانی نیز ارائه می‌شوند، از جمله:

• ترمیم (restorations/fillings) در موارد شکستگی محدود

• اندودنتیک (root canal therapy) برای حفظ دندان‌های حیاتی مانند دندان‌های نیش

• ارتودنسی دامپزشکی (veterinary orthodontics) در موارد ناهنجاری شدید فکی-دندانی که مانع جویدن یا باعث آسیب به لثه می‌شود

📌مراقبت‌های پس از درمان

بعد از هر اقدام دندانی، مراقبت خانگی شامل کنترل درد، تغذیه نرم برای چند روز، و رعایت بهداشت روزانه دهان اهمیت ویژه دارد. پیگیری‌های بعدی نیز برای جلوگیری از بازگشت بیماری ضروری است.

۶- جمع‌بندی و توصیه‌های پایانی

سلامت دهان و دندان در سگ‌ها و گربه‌ها به سلامت عمومی بدن آن‌ها گره خورده است. بیماری‌های پریودنتال می‌توانند منجر به درد مزمن، عفونت‌های شدید و حتی تأثیر بر اندام‌های حیاتی مانند قلب و کلیه شوند.

نکات کلیدی برای صاحبان حیوانات:

• پیشگیری، بهترین درمان است. مسواک‌زدن روزانه همچنان مؤثرترین و علمی‌ترین روش برای جلوگیری از تشکیل پلاک و جرم است.

• تشخیص زودهنگام اهمیت دارد. معاینات دوره‌ای دامپزشکی و در صورت نیاز رادیوگرافی دندانی، از پیشرفت بیماری‌های پنهان جلوگیری می‌کند.

• محصولات ایمن انتخاب کنید. تنها از خمیر دندان و تشویقی‌های دندانی تأییدشده برای حیوانات استفاده کنید و از جویدنی‌های سخت که می‌توانند دندان را بشکنند، پرهیز کنید.

• در موارد خاص مثل دندان دیستمپری، توجه به بهداشت دهان دوچندان اهمیت دارد و ممکن است نیاز به درمان و معاینات ویژه باشد.

• تنبیه هرگز راه‌حل نیست. اگر حیوان مقاومت نشان داد، آموزش تدریجی با تشویق و ایجاد تجربه مثبت بهترین مسیر است.

به بیان ساده، مراقبت از دهان و دندان حیوانات خانگی تنها یک اقدام زیبایی یا بوی خوش نیست؛ بلکه بخش جدایی‌ناپذیر از پیشگیری پزشکی و ارتقای کیفیت زندگی آن‌هاست. این شعار انجمن دندانپزشکی دامپزشکی آمریکا (AVDC) است که می‌گوید:

“Dental care is health care.”

منابع | References

1. American Veterinary Dental College (AVDC). “Periodontal Disease in Dogs and Cats.”

https://avdc.org

2. Veterinary Oral Health Council (VOHC). “Products Accepted by VOHC.”

https://vohc.org

3. Niemiec, B. A. (2020). Small Animal Dental, Oral and Maxillofacial Disease: A Colour Handbook. CRC Press.

4. Harvey, C. E., & Emily, P. P. (2015). Small Animal Dentistry. Mosby Elsevier.

5. Verstraete, F. J. M., & Lommer, M. J. (2012). Oral and Maxillofacial Surgery in Dogs and Cats. Saunders.

6. Girard, N., Servet, E., Biourge, V., & Hennet, P. (2009). “Periodontal health status in a colony of 109 cats.” Journal of Veterinary Dentistry, 26(3), 147–155.

7. Gioso, M. A., Carvalho, V. G., & Couto, C. G. (2001). “Dental disease in dogs and cats.”The Veterinary Clinics of North America: Small Animal Practice, 31(5), 1361–1378.

8. American Animal Hospital Association (AAHA). “AAHA Dental Care Guidelines for Dogs and Cats.” Journal of the American Animal Hospital Association, 55(2), 49–69, 2019.

اگر سلامت و تربیت پت‌تان برایتان مهم است؛ پت‌بوک بخوانید.😍🐾